Gli abitanti della montagna con il proprio lavoro fanno parte di un laboratorio nell’ambiente in cui vivono, fatto di risorse, scambi ed equilibri. Con tutte le modernità a disposizione, noi tutti siamo chiamati alla salvaguardia, in quanto oggi siamo noi i diretti fruitori dei prodotti di questi territori, per essere anche un domani, testimoni credibili della cultura della montagna per le generazioni future.

Fin azta di bèlt von vaüchtn, roasan un vichar, pintetze pittar arbat von laüt boda lem afti pèrng åna zo schedegase anåndar, bartz soin daz péste geschénkh bobar mang lazzan dar earde un in sèlln bodaz nåkhemmen. Dar pèrge iz azpe a bèrkstat un asó gelebet pittar arbat von kentsch, baké, manèkkar, schavar, birtar, maistre vo ski, artidjé, maurar, tischlar, veróine vo kultùr, machat darkhénnen ünsarna kultùr. Biar alz protagonìstn, mochan machan üsarn toal, un ditza bartze darstécharn hèrta mearar, azta di Provìntz vo Tria, pitt prodjèkte, asó azpe sa ’z vürkhinnt, bart untarstützan hèrta mearar allz ditza, saugante å daz sèll boda ågeat, un boda nützt aniagladar sektór. Dòpo bartz stian in djungen, instèlln allz pitt naüge teknolodjìe boda dar progresso haüt zo tage gitten zo magase pezzarn, machante mindar fadìge un zo gebinnada drau mearar. Vo dar sait von naüng djenerazióngen beratz, daz peste azta bortatn khlummane naüge arbatn, getrakk vür attn livèl vonar famìldja. Tüanante asó stianatmada drinn pezzar pinn zerom zo vüara durch di arbat boma hatt zornìrt. Aniaglaz az berat gelokht at eppaz boden gevallt tüan, sichar dartüanatz, umbrómm nèt alle mang soin birtn, un nèt alle mang machan di baké odar di schavar. 
Schaugante å ünsar toal zung earde asó azpe si iz drinngevånk afti hoachebene, beratz bichte azpe ’z iz gést in ar bòtta in di Vesandarn gem mearar platz zo arbata èkhar vo patàtn, pern, hennepern un khabaz. Dise koltivatzióngen rodlante haltn fin obar di 1300 metre o.m. un azpe ma sek nidar ledrenar setzansa azpe koltivatzióng alle di khlumman frukte in di vase. Geholft pitt naüge makinàrdje un mètode bio magatnda bortn naüge Konsòrtzi azpe ’z khinnt vür durch sèmm ka Rotz vor di patàtn, odar di koltivatzióngen afti hoachebene vo Piné. Earde, sunn un bazzar, menglatn nèt vor di fanétschan vo dise koltivatzióngen. Azta di ågestèllte büro von Dianest vor di beldar, vor di vichar, vor ’z bazzar arbatn panåndar, vürlegante ke dar pèrge bart lem pitt allz daz sèll boden gehöart un boden nå loaft. Allz berat ingerichtet azpe a khettnen, åna zo schedegase; zum baispil dar bakå boazt ke in zèrte zòne boda èstet dar khönig vo dar bartl mochtar menen spetar, bartar menen an lestn. Azpe vor di kentsch saübarn di kampìglndar von hemmar billz soin gemuant pezzarz mòrbiatz vuatar vor di khüa un vor üsåndar ditza bartaz khearn bidrùmm benn bar gian zo khoava di milch un in khés, un allz daz sèll boda khint auzgezoget vo dar milch. Allz daz pezzarste, mearar gesùnt un zuargeprenk aftn km zèro. ’Z gehültz gehakht von manèkkar in an stroach iz kennt abegèt in di sage, est eppaz naügez izta vürkhennt vor bem ’z arbateta in balt; pittn naüge makinàrdje malnsa auz ’z gemülega un daz sèll boda steat dòpo abegeschelt di vaücht khinnt genützt zo bèrma groaze pöst azpe schualn, hòteln, saune, un ditza lirntaz ke in alle di arbatn bèkslnsa di sachandar. Di fremmegen o machan toal von üsarn lentar un benn sa khemmen zo khoava afti hoachebene håmsa gearn haüsar pitt khlummane metratùre un darzuar böllatnsa zern daz mindarste bennsase lem, umbrómm sa fermarnse bintsche tage, djüsto verte di boch zo rastase auz. Asó di firme bartn hèrta mearar nützan matardjéln zo spara enerdjìe, schaugante zuar in sèlln alternatìve. Allz dizta gelekk panåndar mage nèt khémmen vorschobet ma ’z mocht gian vürsnen sedeguàl.
Zo leba afti pèrng ’z mentsch mochat gloam umbrómm du hast nèt allz untar ’z haus azpe in di statt. ’Z khostet fadìge, zait, un vil sakrifìtsche. 
Haüt sebar nohèrta in televisióng ke vil djunge, nidar tiaf pa Beleschlånt o soinse bidar gelekk zo nemma zo hent un zo koltivàra di earde. Eppaz izta sichar nå zo bèksla. Un darzuar mochpar haltn kunt, un nèt vorgèzzan ké attn pèrge di natùr bodaz steat umminùm azmar nèt nåsteat un hüatet, bartze hèrta håm gevintzart afti arbat von laüt, un palle odar spet bartzar nemmen bodrùmm soi toal.

A.G.