Di djeneratzióngen von üsarn müatar soin gest vo zboa tipe, da sèll boda hèrta hatt gesbiget un da sèll boda hatt hèrta auzkhött allz. Moi måmma iz gest vodar earstn kategorìa. Khummane filò, khumma bort geschüttet. Asó bintsche hattze gelacht ké ’z maul izzese getzoget fin atti 180°, nicht mearar. Di mittlschual hattzese nèt gehatt, ma di nümmar hattzese hèrta gemacht khearn. Alle di müatar, azpe ’z gitt in di natur, soin azpe di ring von bindl bodase nemparn odar betrarn zo helva in alln.
A baibe vo Lusérn, azpe vill åndre, iz khent ågenump in Haus vor di Altn Laüt vo Leve. Da in ditza naüge haus, benn dar beata iz mindar, khontarnsen ’z lem anåndar furse, un furse njånka ditza. Umbrómm ’z iz sa kartza spet zo pinta pitt åndre laüt. Di zumma von lem iz sa ågevüllt pitt tausankhar roasan von bisan un stianda khummane mear. Dar kalendàrdjo gehenk afti maur gedenkhtaz ke von djar 2000 saibar vürpasàrt vo 16 djar, biavl sachandar soinda vürkhennt, pensàrante ke in nummar 16 izta drinn di djüngom von alle dise laüt. Da vennensase di mearastn khröpf boda soin gånt azpe auzlendar in Svizzera, in Taütschlånt un in Fråntschia.
Di Valsugåna, di Sea vo Kalnètsch un vo Leve hånsase någetrakk in a kartolìna. Sèmm soinsase getrofft pittnar åndra kultùr, un laise laise izta gebakhst a naüga zung. 
Allz ditza vor an arbat: an offegez lem. Sèmm soinsase boratet pitt taütsche, franzesan, spajnöll. Est alle da håm in hèrtz soi huamat, a lem gedenkha vo davór mage nèt stian in an khast un inn an komodì gètt in laügom in aniaglaz mentsch. Ditza gedenka hatt an uantzege platz: ’z hèrtz. Da, benn di schink rispùndarn neméar in laip un mochan stian gesotzt un åschaung di sèlln boda an khlumma tritt machanen no azpe khlummane khindar boda haltantese hevan å zo macha di earstn pèssla. Nidar gesotzt benda di oang valln zuar un pist nå zo nèpfla hì, sichar pasárnen attavorå in hirn, sovl azpe in an film, ’z gesmàkk von soi haus, di fånnen übar getschöttart pittar goulaschsuppe, ’z khèstle von gevlikha, dar kuadro geprenk zuar von lest viazo von sun, dar skovátt pittar soaft vo Marsìldja, di drückh un di küs gètt in khindar bodrùmm vo schual, di barmen pidjém boróatet vor di nacht. Dar earst fotoapparàt gekhoaft abe zo nemma di khindar atz slitle zo raita affn snea. Da vorsasen njånka ditza, epparùmmaz barten håm gètt a khear? Furse dar lest pensìaro iz da sèll arbat djusto ågeheft un nia gerift, umbrómm ’z izta vürkhènnt a sachan kè njånka seåndre machansen ne gem ne lazzan. Gezüglt di khindar, est alle auzgelirnt pittnaran sichara arbat parìrsen asó bait di zait sèmm bennsase håm gebiaget. An hetzegar hattze darbekht un trakze bidar da.
Un est schauge bidar bo ’z lem hattme gelekk, bidar bodrùmm in moine burtzan. Bidar a trètz hatten boroatet ’z lem: di khindar vo dar Svizzera mang nèt hèrta soin da zo vennase.“Asó zengrat mocht soin ’z lem?” vorsansen. I pinmar vorhoazt ke benn i pasaren vür an gruaz barta soin vor alle. Zèrte impàitnen an senjàl alumma, åndre an drukh vonaran barma hånt, zèrte anvétze spèrnse un ren pitt niamat. A frau khüttmar “-Ma schauge betta schümmaz biondaz har, du gelaichst allz darsèlln kassìara vodar botége a Zurigo bode pin gånt zo khoava.” A frau bidar “-Bettan schümman konsótt; i o hån gehatt an gelàichegan, benn i pin gest djung.” Un no “-Bendo khist da gevallzmar höarn doine tritt pinn tèkkla von schua umbrómm i hån gehatt a botége vo schua a Ginevra. Daz peste bort bodemar pin vortgetrakk vonaran frau “-Vorgèll'z Gott aztome hast ågelacht”. “Grazie mi è bastato il tuo sorriso.” Börtar, börtar zo maga khön daz soi.
Splittege plabe, kafèdate oang, mustètz ummadar nèt gelaich in åndar, gearbatate hent ma da est alle vraun in ordung, alle schümma soinsa geritschlt di grisatn herdar. “I herbege da alumma vor appàra nacht!” - Khönsa di lestn gerift. Di tschoi, dar schlaf darleschan abe in pasàrate tage. In aldarvrüa di sunn steat au un allz iz stille azpe dar Spitz vo Leve. Di infermìarn, di dökhtür, di segretàrdje, di khöch un alle von haus pittn soi gearbata un pitt guate börtar, tüan offe in tage von gèste von haus.

Antonella Gasperi