A Garniga, afti laitn von Bondù, izta a hof boda auzziaget von alln in åndarn höf umminum. ‘Z khemmenda gezügelt vichar vorz vlaisch. Baz vor vichar, vorstar? ‘Z soinda ne khüa, ne sboi, ne öm, ne goaz un njånka polastarn, ma... grilln! Ja, dar hatt vorstånt gerècht: di grilln khemmen gevüatart fin azza khemmen groaz un voazt, dena khemmensa gevrort un auzgemalt. Ditza mel hatt khumman gesmakh, ‘z soinda envetze drinn vil proteìn, vitamìn, aisan un Omega 3, sovl ke ‘z khint genützt zo machada gièzza vor di laüt. Disa naüge firma, boda hoazt Insecta (geat z’schauga in Internet, azzarda nèt gloabet!), iz toal von an prodjèkt vodar Frai Hoachschual vo Poatzan un khint untarstützt pitt gèlt vodar Provintz von Südtirol. Höbespringar, grilln, kössan, zurle, vespm, paing, bum, åmazan... alle dise vichela, boda üsåndarn machanaz iantrar di graus, in vil lentar vodar bèlt, vodar Nidjèria fin durch in Tailåndia, gian zo geriva in di fånn alle tage. Vo söttane vichela soindara schiar 1400 sòrtn boda soin guat z’èzza, almånko asó khönda di schienziett. Da ka üs in Euròpa saibar nèt gebont z’èzza vichar boda schedegen ‘z mentsch, azpi vlaügla, maüs odar bürm. Ditza o però iz nèt gåntz bar, umbromm di snèkkn habarse gèzzt schiar alle disedjar un epparummaz vo ünsarn altn barten sichar gedenkhan zo haba gevånk un gerupft di vögela z’èzzase pittar pult. A finegez gièzza, boda in Taütschlånt un in Fråntscha alle håm gekhennt, fin in di djardar darnå in zboate bèltkriage, iz gest... supp pitt zurle! Hèrta in Taütschlant, fin in 18 djarhundart, di zurle hattmase gèzzt azpi gesüazega o, gekhocht in zükkardortz. Un di schinkh von vrösch khemmen no haüt servirt azpi delikatessen in di pestn birthaüsar vo dar gåntzan Euròpa. Ma vo alln in guatn sachandar bodaz schenkht di muatar earde, umbròmm schöllapar èzzan pròpio di vlaügla? Haüt afti bèlt lemda mearar baz simm mildjarde un draihundart mildjü laüt. Ma roatet ke ume ‘z djar 2050 barpar soin eppaz zbisnen di noün un di zen mildjarde. Vor daz sèll di schientziètt soin nå zo süacha naüge beng zoa zo spaiza alle dise laüt. In ta vo haüt schiar 70% von vèlt khint genützt zo vüatra ‘z vich vorz vlaisch, ma ditza vlaisch dekht lai 17% vo dar kraft boda ‘z mentsch vorprennt. Di vlaügla soin destrar zo zügla baz di khüa odar di sboi, umbromm sa vången vür mindar platz un leng zuar mearar vlaisch pitt vil mindar bazzar un vuatar. Di laüt bodase håm gèzzt, kontarn ke di höbespringar smekhan vo nuzzan. Dar gesmakh von grilln envetze gedenkht a migele in sèll von polastar. Di studjös haltn au ke di lentar afti abassait vo dar bèlt, èzzante mearar vlaügla, magatn helvan auzohalta di hitze vodar Earde un no darzuar zo heva in hummar afti bèlt. I pinn nèt a schientziatt, åntze, i pinn lai an armar djòkk, però miar parirtzmar ke ‘z beratnda vil bichtegare sachandar zo tümmana zoa zo rètta di bèlt, vor bar håntvången zo vrèzza khössan azpi di billsboi. An earstn, zum baispil, magatma auhöarn zo schupàra ‘z gièzza: lai in Beleschlånt khinta vortgedjukht gièzza boda no iz guat vor schiar 13 mildjarde euro atz djar! Dena magatma èzzan mindar vlaisch (a bòtta atti boch beratz genumma, mearar iz nèt gesunt), un magare gian mindar pinn auto o. Di muatar earde gebat genua zo spaiza alln soine khindar, ma bintsche raiche lentar vodar bèlt haltn daz meararste vor se alumma un in ermarn stianda übresch lai di frugln. Disa iz da gröazarste schånt vodar bèlt. Èzzan vlaügla in Euròpa bart nèt vülln di paüch von khindarn in Afrika, ma lai di gadjòffan von an par furbatn afarìstn.
(Paolo Pergher)