Haür, auz atz halbe von hornung, a naüge hatt gemacht audarhozzan in gåntz Südtirol: ‘z Österraich bill auluanen an zou auz nå in konfì von Prennar zoa zo halta au di migrent boda zuarrivan von Beleschlånt. Nå azpida håm geschribet di fòldje, di kontròle affon konfì hettatn gemöcht åhevan lai dòpo Oastarn, ma atz halbe von abrèll hattma nonet gebarnt nicht naügez affon Prennar, sovl ke di laüt håm pensart az sai allz gest a bitzle. Umme ditza sachan izta aukhent a gebörtla zbisnen Österraich un Beleschlånt, ma dòpo sovl börtar boda soin khent geredet un geschribet, iz hèrta nonèt hoatar bazda bart vürkhemmen. Benn khinta geredet von an “zou”, benn vo “kontròle nå in konfì” un in tage darnå khinta sinamai gedröbet zo schikha di soldàn affon Prennar un zo spèrra gåntz in konfì. Sbere börtar boda parirn soin khent zornirt apòsta zoa z’schüra di vorcht. In di khöpf von laüt, a zou iz hèrta eppaz boda gedenkht schaülane zaitn, balda di laüt håmse nèt gemak mövarn frai azpi bar soin gebont zo tüana in ta vo haüt. Hundart djar soin vorgånt sidar daz sèll schaüla kriage boda hatt getoalt ünsar lånt, ma vor vil südtirolar dar konfì von Prennar iz hèrta no an offege ferida. Haüt vor di südtirolar pasarn in Prennar zo giana ka Innsbruck iz sovl azpi vor di lusérnar gian ka Tria odar ka Slege. Schiar alle håm vraütn afta åndar sait von konfì, un vil djunge südtirolar gian zo studjara auz in Österraich. I boaz nèt biavl vert i hån pasàrt disan konfì in moin lem, ma i gedenkhmar gerècht ke alle di vert, seånka azze nicht hån gehatt zo lugara, moi hèrtz hatt gemekket starch balda di djendarme in uniform håmar gevorst z’zoaga di khennkart. Spetar, darnå in tratàtt vo Schengen von djar 1990, izta khent offegetånt dar konfì. Üsåndarn hattzaz njånka parirt soin bar zo maga gian hintar un vür frai, åna djendarme un åna kontròle, un spetar, von djar 2002 vür, zo maga zaln pinn gelaichege gèlt aff peade di saitn von konfì. Hèrta mearar südtirolar un belese soin gånt zo machanen a khear ka Innsbruck odar no betar, fin ka München, un hèrta mearar österraichar un taütsche soin khent zo machanen di fèrie aft ünsarne pèrng, affon Gardasea un atz mer. Allz ditza gekhemma un gegiana hatt sichar gemövart vil gèlt, ma übarallz hattz genempart da taütsch un da belese bèlt, schupfante di laüt zo khennase un zo vorstianase pezzar. Laise laise habar vorgèzzt disan konfì bodaz hatt getoalt un håmen pasàrt åna njånka zo barnasan. In sèlln boden no soin entruamp an uantzegen Tirol, ünsarne politiként håmen hèrta rispuntart ke dar konfì von Prennar izta nemear, auz baz in di khöpf vo zèrte laüt. Haüt però ‘z Österraich gedenkhtaz ke dar konfì izta bol un ke di schümman entrüam vonaran Euròparedjong Tirol soin gest nicht åndarst baz lere börtar. Azpida hatt khött dar vorsitzar vodar Provinz Arno Kompatscher, a zou affon Prennar berat a groazar schade vor di birtschaft vo dar halm Euròpa pitt hundartar mildjü vo èuro boda gianatn vorlort. Pitt disan gèlt magatma iantrar helvan in armen lentarn, zoa azta di laüt nemear möchan inkian. Sidar di zaitn von Ötzi, di laüt håm hèrta übargånt di Alpm: vor tausankhtar djar markent, kremar, kontrabandiarn, migrent håmen hèrta offegetånt naüge beng übar dise pèrng. Haüt azpi gestarn, di laüt inkian in hummar un in kriage, un a par hundart mètre dratzou bartnse sichar nèt auhaltn. An lestn gloabe ke dar zou bart nèt stian lång, umbròmm kartza vil laüt håm kartza vil gèlt zo vorliarada un, ma boaztz, ‘z iz ‘z gèlt boda redjart di bèlt. 

(Paolo Pergher)