Balda apparùmmaz vorstmar z’sega bazta iz no gestånt vo dar zimbrische bèlt in tal ka üs, khüde hèrta: “Pitt bettane oang bildo seng?” ’Z iz azpe zo giana na sbemm, berdase nèt sit un kheart bodrùmm ler pittar zumma, åndre geatzen pezzar un vennenar zboa odar drai, genumma zo khocha an ris, un ber ’z khenta gerècht in balt lestar au ploaze. Berdase vinnt zo pasara vo Pedemonte (nidar pa Drosch), bart khearn bodrùmm ler pittar zumma, umbrómm ’z izta njånka a büro eppaz zo maga vorsan. Ma, ber ’z khenta gerècht disa earde bart lai auznemmen di fratzióngen boda ståmmen abe vo alte zimbrische höf, boda no håm di zimbrische toponimi; alle di staigela pitt lastrù, plattn pitt khnott machanaz khearn bodrùmm in di sèlln zaitn von zimbarn kolonizatör. ’Z iz nèt vil, ma asó iz gånt, balda niamat von hoachan no her von altn zaitn, hatt nia gestützt un draugeschauget afti zimbrische kultùr, seånka azza håm nia tentàrt zo tüanaz azpe atz Folgràit, atz Lavròu, odar afti Hoachebene von Simm Kamoündar, almånko sèmm iz a senjàl vor di turìstn. Asó sidar ettlane djar dise alte traditzióngen, khent her no vor in kristianèsimo, soin gånt vorlórt in alle di fratzióngen; azpe vorprennen in martzo, zo grüaza in bintar un zo vaira in långez boda åheft: an uantzega tratza ventmase affon khnott gehoast dar khnott von martzo sèmm alle Carote, bosa håm ågezüntet a groazez ’z vaür. Anvétze nohèrta Vòra febràro vorprennensen a San Piaro, Forme, Cerati, Pedescala un Forni betarnidar pa Tal. Vorlórt soinda gånt di protschessiùng un di rogatzióngen, ’z izta gestånt da sèll von singarstèrn vo Boinichtn. Furse untar in stoap vodar zait, un bait von djornél, un vodar televisióng, eppaz barta no soin zo khémma abegedekht, vor ’z geat vor hèrta vorlórt pittn üsarn altn benn sa züanen. 
Von haus un vodar sber arbat von balt un von èkhar soinda lai gestånt nem azpe: snol, stua, zìesz, kunf, spal, tasson, zechele boda apparùmmaz ziaget no auz. Di übarnem gètt in famìldje: Bìghele, Bozzar, Ciociar, Potech, Slanzi, un vil åndre boda no hèrta di non kontàrn in khindar sidar djeneratzióngen; ploaze stördjela azpe ma vennt geschribet in libar “I racconti del Bacher” vo Lusérn. Benn, ma nominàrt di statt vo Tria un nèt åndre, khöttma (ma geat in ka Tria), un nèt (au ka Tria), muanante, seånka az nèt parìr bar, ke sèmm in aran bòtta iz gest dar zentrum vo all in mistìarn von laüt. Ditza gekhöda nützansaz in Bayern benn von vèlt giansa zuar dar statt, da nåmp venntmaz alùmma atz Lusérn (in ka Tria) un au in Fèrsental (anìn). A Pedemonte (Vuazpèrge) håmsa augehöart zo reda da zimbrische zung in djarhundart XVIIII un XIX, bensase håm getrofft pitt åndre laüt vo lentar umenùm. Un spetar allz izzese vorlórt in di zait benda azpe in åndre pöst von Trentino allz hatt ågevånk di varm von natzionalìstn. Pittn laüt vo Lusérn, asó nåmp, soinsa hèrta gest tschelle, toalvert izta gest zo khöda pittn sèlln von hof von Scalzeri/Skalzer-Hof peng in konfì abe pa pèrge. Vor zbuantzekh djar izta vürkhennt eppaz schümmaz zo vennase alle panåndar in nåm vodar patze: a bòtta atz djar di sèlln vo Pedemonte un vo Lusérn soinse bokhénnt atn Lerch-Hovl/Ara de la Ieia, un sèmm izta khénnt khött a hailega miss atz Pöndle von Matìale zo höarase tschelle anåndar. Zboa lentar gepuntet fra se in nåm vo Gesù Kristo benda di frarn von Hailege vo Nonantola zo traga in vandjèlo, soin gerift in Brancafóra no vor tausankhar djar. Eppaz schümmaz boma mage furse bidar machan. (von ünsar tschell Alberto Baldessari)

A.G.